مسئولیت‌پذیری یکی از مهارت‌های اساسی در زندگی هر فرد است که پایه‌گذاری آن باید از دوران کودکی آغاز شود. بسیاری از والدین در مسیر تربیت فرزندان خود با این پرسش مهم روبه‌رو هستند که چگونه می‌توانند روحیه مسئولیت‌پذیری را در آن‌ها تقویت کنند. در همین راستا، رضا اسدی، روانشناس و درمانگر شخصیت، با ارائه توصیه‌هایی هدفمند، به این موضوع پرداخته است.
اهمیت تقویت مسئولیت‌پذیری از کودکی
کودکان امروز، بزرگسالان فردای جامعه‌اند؛ بنابراین آموزش مهارت‌هایی مثل مسئولیت‌پذیری از همان دوران ابتدایی نقش بسزایی در شکل‌گیری شخصیت مستقل و توانمند آن‌ها در بزرگسالی دارد. اگر این ویژگی به‌درستی نهادینه شود، کودک در مواجهه با چالش‌های آینده، تصمیم‌گیرنده‌ای مقتدر خواهد بود.
چگونه این مهارت را تقویت کنیم؟
در یادداشتی منتشر شده از سوی خبرگزاری مهر، اسدی پیشنهادهایی کاربردی برای والدینی که در پی پرورش کودکانی مسئولیت‌پذیر هستند ارائه کرده است:
۱. واگذاری وظایف متناسب با سن کودک
با سپردن مسئولیت‌های ساده مانند مرتب‌کردن اسباب‌بازی‌ها، کودک به‌تدریج با مفهوم مسئولیت آشنا می‌شود. این تمرین‌های روزانه در عین سادگی، مسیر استقلال را هموار می‌سازد.
۲. مشارکت کودک در انتخاب وظایف
وقتی کودکان در تعیین وظایف خود نقش فعال داشته باشند، انگیزه بیشتری برای انجام آن‌ها پیدا می‌کنند. این مشارکت همچنین باعث افزایش میزان همکاری آن‌ها با والدین می‌شود.
۳. استمرار در پیگیری عملکرد
یکی از اشتباهات رایج والدین، جایگزین کردن خود به‌جای کودک در انجام کارها به‌دلیل کم‌حوصلگی یا خستگی است. در حالی که تکرار و ثبات در آموزش وظایف، اصلی‌ترین عامل تقویت مسئولیت‌پذیری است.
۴. مشخص‌کردن پیامدهای بی‌توجهی به وظایف
تعیین نتایجی ملموس برای نادیده گرفتن مسئولیت‌ها—مانند کاهش زمان بازی یا محرومیت از خوراکی محبوب—کودک را در انجام وظایف خود جدی‌تر می‌کند.
۵. وضع قوانین دارای شرط
قوانین مبتنی بر اولویت دادن به مسئولیت‌ها مثال خوبی هستند. برای نمونه: «تا زمانی که اتاقت را مرتب نکرده‌ای، اجازه رفتن به پارک نداری.» چنین قوانین باعث ایجاد ارتباط میان تلاش و پاداش در ذهن کودک می‌شود.
۶. آموزش نحوه جبران اشتباه
وقتی کودکی به‌طور اشتباه کاری انجام می‌دهد، مشارکت در اصلاح آن اشتباه—مثل تمیزکردن سطحی که روی آن مایع ریخته—کمک می‌کند تا مسئولیت رفتار خود را بپذیرد و بیاموزد که رفع خطا بخشی از مسئولیت‌پذیری است.
سخن پایانی
تربیت فرزندی مسئولیت‌پذیر نه با تذکرهای گاه‌به‌گاه بلکه با اجرای مداوم راهکارهای تربیتی امکان‌پذیر است. صبر والدین، تعامل مثبت و برنامه‌ریزی منظم نقشی کلیدی در موفقیت این روند دارد. با اجرای این اصول، می‌توان کودکانی پرورش داد که در آینده با اعتماد به نفس و مسئولیت، نقش مؤثری در جامعه ایفا کنند.
