تصویری که مشاهده می‌کنید، متعلق به میدان توپخانه تهران است در روزگار ناصرالدین‌شاه قاجار. این میدان که در دوره قاجار با عنوان «توپخانۀ مبارکه» شناخته می‌شد، پیش از آغاز طرح‌های نوسازی شهر، فضای خاکی و خلوتی را به نمایش می‌گذاشت.
میدان توپخانه؛ مرکز نظامی تا گذرگاه شهری
توپخانۀ مبارکه در قلب تهران قدیم قرار داشت و نقش اصلی آن انبار مهمات و تجمع یگان‌های توپخانه قاجار بود. تا پیش از احداث ساختمان‌های رسمی و جدول‌گذاری خیابان‌ها، سطح گسترده این میدان با خاک فشرده پوشیده شده بود و رفت‌وآمد مردم و ارابه‌ها، ردپای خشکی را در آن برجا می‌گذاشت.
تحولات شهری پس از قاجار
با آغاز مشروطه و توسعه محلات مرکزی، میدان توپخانه کم‌کم محور خیابان‌های تازه‌گشایی مانند شاه‌عباس (امام خمینی کنونی) و سه‌راه چراغ‌گاز شد. ساخت بناهای اداری، نصب اولین چراغ‌های برقی و کاشت درختان حاشیه میدان، تدریجی این فضای ساده را به یکی از نقاط شلوغ و پررفت‌وآمد پایتخت تبدیل کرد.
میراث تصویری و مقایسه با امروز
ثبت تصویر میدان توپخانه در فاصله زمانی بین ۱۸۸۰ تا ۱۹۲۰ میلادی، سندی کم‌نظیر از چهرۀ بکر تهران پیشاصنعتی است. امروز، این محل با نام میدان امام خمینی شناخته می‌شود و ساختمان وزارت امور خارجه و بیت امام خمینی (ره) در کنار آن قد علم کرده‌اند. مقایسه این عکس با منظره کنونی، روند تغییرات کالبدی و اجتماعی کلان‌شهر تهران را به خوبی نشان می‌دهد.
عکاس آثار معتبر دوره قاجار را کمتر می‌شناسیم، اما چنین قاب‌هایی به‌عنوان میراث تصویری شهر، ارزش احیا و معرفی برای نسل‌های آینده را دارند. توجه به این تصاویر کمک می‌کند تا درک عمیق‌تری از سیر تحول بافت شهری و معماری تهرانِ تاریخی پیدا کنیم.
