🧠 توهمات بصری در تاریکی نتیجه فعالیت‌های داخلی مغز و شبکیه است
اگرچه تاریکی مطلق به معنای غیاب کامل نور است، اما بسیاری از افراد در این شرایط، تجربه‌ی دیدن سایه‌ها، لکه‌های نورانی یا حرکات نامشخصی را گزارش می‌کنند. دانشمندان تأیید می‌کنند که این پدیده، که اغلب به عنوان توهمات بصری در تاریکی شناخته می‌شود، نه یک ماوراءالطبیعه، بلکه نتیجه فعالیت‌های پیچیده و دائمی چشم و مغز ما در فضای بدون محرک نوری است.
دکتر اسکات برودی، استاد چشم‌پزشکی بالینی در مرکز پزشکی دانشگاه کلمبیا، توضیح می‌دهد که چشم انسان حتی در تاریک‌ترین شرایط نیز دست از کار نمی‌کشد و این فعالیت عصبی، مغز را وادار به تفسیر و ساخت تصاویری می‌کند که در دنیای واقعی وجود خارجی ندارند.
👁️ حساسیت سلول‌های شبکیه: از فسفن تا نویز بصری
فعالیت چشم در تاریکی ناشی از مکانیسم‌های بیولوژیکی خاصی است. در نور کم، سلول‌های حساس به نور شبکیه موسوم به «سلول‌های میله‌ای» فعال‌تر می‌شوند. این سلول‌ها که بیشتر در اطراف شبکیه قرار دارند، دلیل اصلی حساسیت بیشتر ما به حرکات در گوشه‌های میدان دید در تاریکی هستند.
- فسفن‌ها (Phosphenes): یکی از مثال‌های رایج توهمات بصری در تاریکی، دیدن حلقه‌های نورانی یا اشکال درخشان حتی با چشم بسته است. فسفن‌ها در واقع تحریک مکانیکی سلول‌های عصبی شبکیه (مانند فشار دادن آرام چشم) هستند که مغز آن‌ها را به اشتباه به‌عنوان الگوهای نوری تفسیر می‌کند.
- ایگنگرائو (Eigengrau): رنگ خاکستری یکنواختی که در تاریکی مطلق مشاهده می‌شود، سیاهی کامل نیست. این پدیده که به معنای «خاکستری درونی» است، حاصل سیگنال‌های درونی و دائمی عصب بینایی یا همان “نویز بصری” است که مغز آن را به صورت لکه‌ها یا چشمک‌های نوری دریافت می‌کند.
🌑 چرا مغز در تاریکی به ساخت تصویر ادامه می‌دهد؟
فرآیند مغزی که منجر به توهمات بصری در تاریکی می‌شود، بخشی از مکانیسم بقای انسان است. مغز حتی در غیاب نور واقعی، به طور فعال تلاش می‌کند تا اطلاعات دریافتی (حتی نویزهای داخلی) را به تصویر و نظم تبدیل کند. این ویژگی دو نتیجه حیاتی دارد:
- حفاظت و واکنش سریع: این قابلیت به انسان کمک می‌کند تا کوچک‌ترین نور یا حرکت را در تاریکی مطلق تشخیص دهد، که در شرایط بقا یک مزیت حیاتی محسوب می‌شود.
- ایجاد ترس از تاریکی: از سوی دیگر، هنگامی که مغز هیچ محرک واقعی پیدا نمی‌کند، تمایل دارد فضای خالی را با خیال و وهم پر کند. این تفسیر مغز از نویزهای بصری می‌تواند عاملی برای ترس و اضطراب از تاریکی (نیکتوفوبیا) باشد.
بنابراین، دیدن سایه‌ها یا نورهای لرزان در تاریکی، نشان‌دهنده یک مشکل بینایی نیست، بلکه صرفاً نشان‌دهنده فعالیت شدید و خستگی‌ناپذیر چشم و مغز است که حتی در شرایط فقدان نور، همچنان در تلاشند تا واقعیت را درک و مشاهده کنند.
عادله نیک‌نژاد
او فارغ‌التحصیل رشته روزنامه‌نگاری با گرایش رسانه‌های دیجیتال است. فعالیت حرفه‌ای خود را در سال ۱۳۹۸ با یک وبلاگ شخصی در حوزه بازی‌های ویدیویی و محتوای آنلاین آغاز کرد. وی پس از کسب تجربه، به عنوان نویسنده در مجلات و وب‌سایت‌های سرگرمی مشغول به کار شد و در حال حاضر، دبیر بخش اخبار و محتوای دیجیتال در یک سایت معتبر سرگرمی است.
